उन्हाळा.. ढगाळ हवा आम्हाला पण होतोय त्रास…उन्हाळा.. ढगाळ वातावरण आणि प्राणी..

उन्हाळा.. ढगाळ हवा आम्हाला पण होतोय त्रास…उन्हाळा.. ढगाळ वातावरण आणि प्राणी..

पाळीव प्राणी, अन्य प्राण्याची काळजी घेणे आवश्यक

अजित काशिद, अँनिमल सहारा फौंडेशन, सांगली.

दैनिक वृत्तवेग न्यूज नेटवर्क:-

उन्हाळा हा तीन मुख्य ऋतूंपैकी एक आहे. या काळात हवामान उष्ण आणि कोरडे असते. महाराष्ट्रात उन्हाळा फेब्रुवारी ते मे पर्यंत असतो आणि या काळात विदर्भात तर उन्हाचा खूप जास्त ताप असतो. गेल्या अनेक दिवसापासून उन्हाळा खूपच जास्त जाणवत आहे. ज्याप्रमाणे मनुष्याला उन्हाळ्यात अनेक आरोग्यविषयक अडचणींना तोंड द्यावे लागते त्याचप्रमाणे आपल्या पाळीव कुत्री, मांजरे, पक्षी यांची सुद्धा खूप काळजी घ्यावी लागते. पूर्वीपासूनच अनेक जण आपल्या हौसेखातर घरात विविध प्रकारचे प्राणी, पक्षी पाळत असतात. विविध ऋतूत त्याची काळजी घ्यावी लागते. उन्हाळ्यात त्यांची कशाप्रकारे काळजी घेतली तर त्यांचे जीवन सुसह्य होईल हे लेखात बघू.

उन्हाळ्याचा प्राण्यांवर होणारा परिणाम उन्हाळ्याच्या तीव्र उष्णतेचा आणि पाण्याच्या कमतरतेचा वन्यजीव आणि पाळीव प्राण्यांवर गंभीर परिणाम होतो:

• शरीरावर ताण: वाढलेल्या तापमानामुळे त्यांच्या शरीराचे तापमान वाढते, ज्यामुळे ते अस्वस्थ होतात.

• पाण्याची कमतरता : उन्हाळ्यात नैसर्गिक जलस्रोत आटतात, त्यामुळे प्राण्यांना पिण्याच्या पाण्याची समस्या येते आणि ते डिहायड्रेट होऊ शकतात.

• खाद्याची उपलब्धता: उष्णतेमुळे वनस्पती आणि गवताळ प्रदेश सुकतात, ज्यामुळे शाकाहारी प्राण्यांना खाद्याची कमतरता जाणवते.

• रोग आणि मृत्यू: उष्णतेमुळे प्राण्यांची रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते, त्यामुळे ते विविध रोगांना बळी पडू शकतात आणि काहीवेळा त्यांचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.

• दूध उत्पादनात घट: पाळीव जनावरांना उष्णतेचा ताण आल्यास त्यांच्या दूध उत्पादनात लक्षणीय घट होते.

• प्रजनन क्षमतेवर परिणाम: उष्णतेमुळे जनावरांची प्रजनन क्षमता कमी होऊ शकते आणि गर्भवती जनावरांना गर्भपात होण्याचा धोका असतो.

उन्हाळ्यात प्राणी स्वतःचा बचाव कसा करतात

• सावलीचा आश्रय : अनेक प्राणी दिवसाच्या उष्ण वेळी झाडांच्या किंवा इतर नैसर्गिक ठिकाणी सावलीत विश्रांती घेतात.

• पाण्यात डुंबणे : हत्ती, म्हैस यांसारखे मोठे प्राणी उष्णता कमी करण्यासाठी तलाव किंवा नदीत डुंबतात.

• शरीरातील बदल: काही प्राणी त्यांच्या शरीरात बदल करतात, जसे की कमी फरचे असणे किंवा रक्तवाहिन्यांचा विस्तार करणे, ज्यामुळे उष्णता बाहेर टाकली जाते.

• पँटिंग (Panting): कुत्रे आणि पक्षी त्यांच्या शरीरातील उष्णता बाहेर टाकण्यासाठी जीभ बाहेर काढून वेगाने श्वास घेतात

• स्थलांतर : काही प्राणी उष्णतेच्या काळात थंड हवामानाच्या ठिकाणी स्थलांतर करतात.

• त्वचेतील स्त्राव : काही प्राणी, जसे की पाणघोडा, त्यांच्या त्वचेतून तेलकट स्त्राव सोडतात, जो त्यांना सूर्यकिरणांपासून वाचवतो आणि थंड ठेवतो.

• अल्पकालीन निष्क्रियता: काही प्राणी, जसे की काही प्रकारचे बेडूक आणि गोगलगाई, उष्णतेच्या काळात स्वतःला जमिनीत पुरून घेतात आणि निष्क्रिय अवस्थेत जातात.

• पाण्याचे व्यवस्थापन: उंट त्यांच्या शरीरात पाणी साठवून ठेवू शकतात आणि कमी पाणी पिऊनही दीर्घकाळ जगू शकतात. त्यांच्या रक्तपेशींची रचना देखील त्यांना डिहायड्रेशनपासून वाचवते.

• मोठे कान : फेनेक कोल्हा आणि ससे यांसारख्या वाळवंटी प्राण्यांचे कान मोठे असतात, ज्यामुळे त्यांच्या शरीरातील उष्णता बाहेर टाकण्यास मदत होते.मानवाद्वारे प्राण्यांसाठी मदत :उन्हाळ्यात प्राण्यांना उष्णतेच्या त्रासापासून वाचवण्यासाठी आणि त्यांना पाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी काही उपाययोजना करता येतात:

• पिण्याच्या पाण्याची सोय : वन्यजीव आणि पाळीव प्राण्यांसाठी त्यांच्या परिसरात पाण्याची व्यवस्था करणे. यासाठी कृत्रिम पाण्याची भांडी ठेवता येतात.

• सावलीची व्यवस्था: पाळीव जनावरांसाठी गोठ्यांमध्ये आणि घराबाहेर सावलीची सोय करणे.

• वन्यजीवांसाठी उपाययोजना: वनविभागाद्वारे जंगलात पाणवठे तयार करणे आणि ते नियमितपणे भरणे. महाराष्ट्रातील काही वनरक्षक यासाठी विशेष प्रयत्न करत आहेत.

• जागरूकता : उन्हाळ्यात प्राण्यांची काळजी घेण्याबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.उन्हाळ्यातील प्राण्यांची काळजी घेण्यासाठी आणखी काही उपयुक्त गोष्टी:

• वेळेचं व्यवस्थापन : जर तुमच्याकडे पाळीव प्राणी असतील, तर त्यांना दिवसातील सर्वात उष्ण वेळेत घराबाहेर फिरण्यासाठी नेणे टाळा.

• आहारातील बदल : उन्हाळ्यात प्राण्यांना हलका आणि सहज पचेल असा आहार द्या.

• त्वचेची काळजी : काही प्राण्यांना उन्हाळ्यात त्वचेच्या समस्या येऊ शकतात. त्यांच्या त्वचेची नियमित तपासणी करा आणि आवश्यक असल्यास पशुवैद्याचा सल्ला घ्या.

• बेवारस प्राण्यांची मदत: तुमच्या परिसरात बेवारस प्राणी असल्यास, त्यांच्यासाठी पाण्याची सोय करा. शक्य असल्यास त्यांना अन्न द्या आणि जर ते आजारी किंवा जखमी असतील, तर प्राणी मदत संस्थेशी संपर्क साधा.

• नैसर्गिक अधिवासाचे संरक्षण : वन्यजीवांसाठी त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासाचे संरक्षण करणे खूप महत्त्वाचे आहे. यामुळे त्यांना पाणी आणि अन्नाच्या शोधात मानवी वस्तीत येण्याची गरज भासणार नाही.

• प्लास्टिकचा वापर टाळा : उन्हाळ्यात पाण्याच्या शोधात असलेले प्राणी प्लास्टिकच्या पिशव्या किंवा इतर वस्तू खाऊ शकतात, ज्यामुळे त्यांच्या जीवाला धोका निर्माण होऊ शकतो. त्यामुळे प्लास्टिकचा वापर टाळा आणि त्याची योग्य विल्हेवाट लावा.

• शांत आणि थंड जागा : पाळीव प्राण्यांना घरात थंड आणि शांत ठिकाणी आराम करण्यासाठी जागा द्या. त्यांना थेट सूर्यप्रकाश आणि उष्ण हवेपासून दूर ठेवा.

• पशुवैद्यकीय सल्ला : उन्हाळ्यात तुमच्या प्राण्यांच्या आरोग्यासंबंधी कोणतीही समस्या जाणवल्यास त्वरित पशुवैद्यकीय सल्ला घ्या.उन्हाळ्यात प्राण्यांची काळजी घेणे हे केवळ त्यांचे आरोग्य राखण्यासाठीच नव्हे, तर परिसंस्थेचे संतुलन राखण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. आपल्या लहानशा प्रयत्नांनी आपण अनेक प्राण्यांना या कठीण काळात सुरक्षित ठेवू शकतो.

सर्वांनी पुढाकार घेणे गरजेचे रस्त्यावरील अनाथ कुत्री, मांजराची पिल्लं मोठ्या प्रमाणात आढळतात. अनेक कारणांमुळे त्यांचा मृत्यू होतो अथवा कायमचे अपंगत्व येते. या निराधार पिल्यांसाठी हक्काचे घर मिळवून देण्यासाठी आमच्या संस्थेच्यावतीने दत्तक योजना आम्ही राबवतो. सर्वच पिल्यासाठी ते शक्य होत नाही. परंतु, जेवढे जमतील तेवढ्या पिल्यांसाठी कायमस्वरूपी हक्काचे घर मिळवून देण्याचा प्रयत्न करतो. यासाठी सर्व प्राणिप्रेमीनी पुढाकार घ्यावा ही विनंती.

यासाठी प्रशासनाने पुढाकार घेणे पण महत्त्वाचे आहे. कारण दत्तक योजना राबविल्यामुळे भटक्या अनाथ पिलांना घर मिळाल्यामुळे काही प्रमाणात रस्त्यावरील भटक्या प्राण्यांच्या समस्येवर तोडगा निघू शकतो. दिवसाकाठी आम्हाला अनेक फोन येत असतात इथे पिल्लं आहेत तिथं पिल्लं आहेत. सगळीकडे पोहचणे आम्हाला शक्य नाही. यासाठी सर्वांनी पुढाकार घेणे गरजेचे आहे.