व्हेपचा विळखा पोखरतोय तरूण शरीरे…
दैनिक वृत्तवेग न्यूज नेटवर्क:-
आजची तरुण पिढी नवनवीन व्यसनांच्या आहारी जात आहे, यामध्ये व्हेपिंग तरुणांमध्ये तसेच शालेय मुला-मुलीमध्ये एक फॅशन बनली जात आहे आणि अनेक तरुण सिगारेटऐवजी व्हेपिंगला सुरक्षित पर्याय म्हणून पाहतात. मात्र, निकोटीनच्या व्यसनामुळे आणि फुफ्फुसांवर होणाऱ्या संभाव्य दुष्परिणामांमुळे तरुणांसाठी व्हेपिंग धोकादायक आहे. अनेक देशांमध्ये तरुणांना व्हेप उत्पादने विकण्यास बंदी आहे. व्हेपिंगमुळे तयार होणारी वाफ केवळ वापरकर्त्यासाठीच नव्हे, तर आसपासच्या लोकांसाठी देखील हानिकारक असू शकते. या वाफेत निकोटीन, बारीक कण आणि हानिकारक रसायने असू शकतात, ज्यामुळे इतरांना श्वसनाचे त्रास होऊ शकतात. जगभरातील अनेक सरकारे व्हेपिंगच्या वापराला नियंत्रित करण्यासाठी नियम आणि कायदे तयार करत आहेत. यात उत्पादनांची गुणवत्ता, विक्री आणि जाहिरातींवर निर्बंध यांचा समावेश आहे.
व्हेप
व्हेप हे एक इलेक्ट्रॉनिक उपकरण आहे जे सिगारेटसारखे दिसते. यात एक बॅटरी, एक हीटिंग कॉइल आणि एक कार्ट्रिज असते ज्यामध्ये लिक्विड (ई-लिक्विड) भरलेले असते. यामध्ये निकोटीन, फ्लेवरिंग आणि इतर रसायने असतात.
व्हेपिंग कसे काम करते:
जेव्हा तुम्ही व्हेपमधून श्वास घेता, तेव्हा बॅटरी हीटिंग कॉइलला गरम करते. हीटिंग कॉइल लिक्विडला वाफेमध्ये रूपांतरित करते आणि ती वाफ तुम्ही श्वासाद्वारे आत घेता. यालाच व्हेपिंग म्हणतात.
व्हेपिंगचे प्रकार: बाजारात विविध प्रकारचे व्हेप उपलब्ध आहेत:
सिग-ए-लाईक: हे पारंपरिक सिगारेटसारखे दिसतात आणि वापरण्यास सोपे असतात.
व्हेप पेन: हे सिग-ए-लाईकपेक्षा थोडे मोठे असतात आणि त्यांची बॅटरी क्षमता जास्त असते.
पॉड सिस्टीम: हे कॉम्पॅक्ट आणि वापरण्यास सोपे असतात. यात लहान पॉड असतात ज्यात ई-लिक्विड भरलेले असते आणि ते बॅटरी युनिटला जोडले जातात.
बॉक्स मॉड्स: हे मोठे आणि अधिक शक्तिशाली व्हेप असतात.
प्रोपलीन ग्लायकोल हे एक रंगहीन आणि गंधहीन द्रव आहे जे अन्न आणि औषध उद्योगात वापरले जाते. ते वाफ तयार करण्यास मदत करते. व्हेजिटेबल ग्लिसरीन हे नैसर्गिकरित्या गोड चवीचे आणि जाडसर द्रव आहे. ते दाट वाफ तयार करते. फ्लेवरिंग: ई-लिक्विडला विविध चव देण्यासाठी अनेक कृत्रिम आणि नैसर्गिक फ्लेवरिंग रसायने वापरली जातात.
व्हेप व्यसनामुळे येणारी सामान्य लक्षणे:
घसा खवखवणे किंवा कोरडा होणे
खोकला, श्वास घेण्यास त्रास होणे
डोकेदुखी, चक्कर येणे, मळमळ
छातीत जड वाटणे
दीर्घकाळची लक्षणे (संभाव्य):
फुफ्फुसांचे नुकसान, हृदयविकार आणि रक्तवाहिन्यांसंबंधी समस्या
श्वासोच्छवासाचे गंभीर आजार, रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणे
कोरडे तोंड : व्हेपिंगमुळे लाळेचे उत्पादन कमी होऊ शकते, ज्यामुळे तोंड कोरडे राहते. यामुळे दातांमध्ये कीड लागण्याचा धोका वाढतो.
हिरड्यांचे आजार: व्हेपिंगमुळे हिरड्यांना सूज येऊ शकते, दातांवर डाग पडू शकतात.
व्हेपिंगचे धोके:
निकोटीनचे व्यसन: बहुतेक व्हेप लिक्विडमध्ये निकोटीन असते, जे व्यसनकारक आहे. निकोटीनमुळे हृदय गती आणि रक्तदाब वाढू शकतो, ज्यामुळे हृदयविकार आणि स्ट्रोकचा धोका वाढतो.
फुफ्फुसांचे नुकसान: व्हेपमधील रसायने आणि धातूचे कण फुफ्फुसांना त्रास देऊ शकतात आणि जळजळ निर्माण करू शकतात.
चवीचे धोके: व्हेपमध्ये वापरले जाणारे विविध फ्लेवरिंग रसायने श्वसनमार्गासाठी हानिकारक असू शकतात.
कार्बन मोनोऑक्साइड: काही व्हेप लिक्विडमध्ये कार्बन मोनोऑक्साइड असतो, जो शरीरातील ऑक्सिजनची पातळी कमी करू शकतो.
व्हेपिंग सोडताना येणाऱ्या अडचणी आणि त्यावरील उपाय:
निकोटीनची तीव्र इच्छा: हे सर्वात मोठे आव्हान आहे. यासाठी निकोटीन पॅच, गम किंवा लॉझेन्जेस (डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार) वापरले जाऊ शकतात.
चिंता आणि अस्वस्थता: श्वासोच्छवासाचे व्यायाम, ध्यान आणि योगा केल्याने आराम मिळतो.
झोप न लागणे: नियमित झोपेची पद्धत आणि आरामदायक वातावरण तयार करणे महत्त्वाचे आहे.
एकाग्रता कमी होणे: हळूहळू लक्ष केंद्रित करण्याच्या ऍक्टिव्हिटीज करणे फायदेशीर ठरू शकते.
डॉक्टरांचा किंवा व्यसनमुक्ती तज्ञांचा सल्ला घ्या.
सरकारी आणि गैर-सरकारी संस्थांच्या हेल्पलाइन आणि वेबसाइट्स तपासा.
समान अनुभवातून गेलेल्या लोकांच्या समर्थन गटांमध्ये सामील व्हा.
पालकांसाठी सूचना
आपल्या मुलांशी व्हेपिंगच्या धोक्यांविषयी स्पष्टपणे संवाद साधा.
• त्यांना व्हेपिंगच्या आकर्षक जाहिराती आणि सोशल मीडियावरील प्रभावांबद्दल जागरूक करा.
• त्यांच्या मित्रांच्या गटावर लक्ष ठेवा आणि कोणालाही या सवयी लागल्यास वेळीच मदत करा.
• जर तुमच्या मुलाला व्हेपिंगची सवय लागली असेल, तर त्याला न ओरडता समजावून सांगा आणि व्यावसायिक मदतीसाठी तयार राहा.
शिक्षण संस्थांची भूमिका
शाळा आणि महाविद्यालयांनी विद्यार्थ्यांसाठी व्हेपिंगच्या दुष्परिणामांवर आधारित कार्यशाळा आणि सेमिनार आयोजित करावेत. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांशी मैत्रीपूर्ण संवाद साधावा, योग्य मार्गदर्शन करावे.
प्रतिक्रिया -भावनिक आधार गरजेचा
व्हेप व्यसनावर मानसतज्ञ पवनकुमार गायकवाड याची प्रतिक्रिया घेतली तेव्हा ते म्हणाले, साधारण पाचवीच्या पुढील विद्यार्थी आहेत याच्यामध्ये या व्यसनाची सुरुवात व्हायला सुरुवात होते. याबाबत अनेक केसेस त्याच्याकडे येत असतात. मुलांना घरातून भावनिक आधार न मिळाल्यास किवा पालकांपासून लांब, एकाकी असलेल्या मुला-मुलीमध्ये याचे व्यसन दिसून येत आहे. त्यामुळे पालकांनी मुलावर, त्याच्या संगतीवर लक्ष ठेवणे गरजेच आहे. त्यांना भावनिक आधार देणे, मैत्रीचे संबंध निर्माण करणे गरजेच आहे. त्यांचे वाढदिवस किवा इतर कार्यक्रमात काय गिफ्टमध्ये वस्तू मिळ्त आहेत हे पाहणे आवश्यक आहे. तसेच मुले पैसे कुठ खर्च करतात आणि उगीच चिडचिड करतात का? वॉशरूममध्ये तासनतास व्यसनामुळे वेळ घालवतात का? यातून काही हानी होण्याचा धोका आहे का हे पाहणे पालकांना यापुढे आव्हान असेल.
पवनकुमार आनंदराव गायकवाड, मानसतज्ञ तथा अध्यक्ष, व्यक्तित्व विकास प्रबोधिनी.
वेळीच धोका ओळख
व्हेपचे व्यसन शरीराला नुकसान देणारे आहे. यातून निघणारा धूर हा आपल्याबरोबर दुसऱ्यालाही हानी देणारा आहे. बिओसी हे हेवी मेटल सगळ्यात जास्त धोकादायक आहे. पुणे, मुंबई, दिल्ली याठिकाणी याचे व्यसन करणारे अधिक आहेत. व्हेप हे फुफुसावर आघात करते. छोट्या श्वास नलिकेत दाह निर्माण करते. याचे व्यसन वाढले तर लंग्ज कॅन्सर होऊ शकतो. तसेच रक्तवाहिन्या कठीण होऊन ह्र्दय विकार होतो. मेदूवर तसेच अकाली म्हातारपण येण्याचे धोके आहेत. व्यक्ती डिप्रेशनमध्ये जाते. महिला या व्यसनांच्या आधीन असतील तर गर्भाशयावर याचा धोका होतो. सततच्या व्यसनाने तोंडाचा अल्सर होतो. जास्ती आहारी गेलेल्या व्यक्तीवर उपचार करणे ही कठीण होऊ शकते. सध्याच्या काळात होत असलेली विभक्त कुटुंब पद्धती तरुण पिढीवर परिणाम करत आहे. आई- वडिलांचे कामाच्या व्यापात वयात आलेल्या मुलाकडे होणारे दुर्लक्ष घातक आणि मुलांच्या जीवावर बेतणारे ठरत आहे. त्यामुळे वेळीच आपले पाल्य काय करते, कोणत्या मित्रामध्ये असते हे पाहणे गरजेच आहे. अन्यथा अति व्यसनांपायी उपचार करणेही अवघड होऊन जाते.
